میلیون ها نفر در دنیا از بیماری روماتیسم زانو رنج می برند و فعالیت های روزمره شان مثل راه رفتن ، بالا و پایین رفتن از پله و سایر حرکات تحت تاثیر این عارضه قرار گرفته است. هنوز دلیل اصلی بروز این عارضه مشخص نیست و برخی چندین عامل را در ایجاد آن موثر می دانند. اگر روماتیسم را به موقع درمان و رسیدگی نکنید ، منجر به ورم های پیش رونده و از کار افتادگی دائمی می شود. در این مقاله به بررسی تاثیرات روماتیسم بر زانو و علائم و راه های درمان آن به کمک یکی از بهترین جراحان زانو در تهران دکتر علیرضا عسکری پرداخته ایم.
عملکرد مفصل زانوی نرمال چگونه است ؟
مفصل ، رابط بین دو استخوان است. اکثر مفصل ها بطوری قرار گرفته اند که استخوان می تواند با استفاده از آن ها حرکت کند و خم و صاف شود. زانو یکی از بزرگ ترین و پیچیده ترین مفاصل در بدن است. این عضو باید استحکام کافی را برای تحمل وزن بدن داشته باشد تا بتوانیم صاف و درست بایستیم. همچنین ، بعنوان مفصل لولایی عمل می کند تا بتوانیم راه برویم و نیاز به چرخش و جابجایی هنگام دویدن یا ورزش کردن را رفع می کند.
آخرین بخش استخوان با غضروف نرم و صاف پوشیده شده است. غضروف باعث می شود ، استخوان ها روی همدیگر بلغزند ، بدون اینکه آسیب یا اصطکاکی ایجاد شود. مفصل را غشا در جای خود نگه داشته است. غشا از مایع غلیظی تشکیل شده تا بتواند از استخوان ها و غضروف محافظت کند. لایه خارجی غشا ، در بیرون غضروف از حرکت غیرعادی استخوان جلوگیری می کند. همچنین رشته های محکمی بنام تاندون یا زرد پی ، عضلات را به استخوان ها وصل می کنند.
روماتیسم چیست ؟
آرتریت یا التهاب مفاصل ، همان روماتیسم است. در این عارضه، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت های خود که پوشاننده مفصل این عضو هستند ، حمله ور شده و منجر به درد ، التهاب و ورم غشای سینوویال می شود. معمولاً این بیماری خود ایمنی مزمن ، بافت های اطراف زانو را درگیر می کند. این بیماری پیش رونده ، پس از حمله به مفاصل کوچک ، مفاصل بزرگتر را دچار می کند و فردی که این بیماری را می گیرد ، به سختی می تواند حرکت کند. روماتیسم زانو بطور کلی ، بر اعضای مختلف بدن از جمله دست ، مچ و زانو تاثیر می گذارد و همانطور که اشاره کردیم ، منجر به ورم و آسیب می شود. معمولاً روماتیسم در زانو بصورت موازی ، هر دو سمت را تحت تاثیر می گذارد.
علائم و نشانه های روماتیسم
علائم اصلی روماتیسم مفصلی عبارتند از:
- درد مفصل
- ورم ، گرما و قرمزی
- احساس خشکی ، بخصوص در اول صبح و پس از نشستن طولانی
- احساس خستگی و نداشتن انرژی که بصورت ضعف هم بروز می کند
- کم اشتهایی
- کاهش وزن
- احساس گُر گرفتگی یا تب
- تعریق
- خشکی چشم ناشی از التهاب
- درد سینه ناشی از التهاب
روماتیسم می تواند هر مفصلی از بدن را آلوده کند ولی اکثراً اول از مفاصل کوچک دست و پا شروع می شود. معمولاً هر دو سمت بدن همزمان ، به یک اندازه و یک شکل تحت تاثیر قرار می گیرند. تعداد خیلی کمی از افراد ، توده های گوشتی کوچکی در زیر پوست خود و اطراف مفاصل آسیب دیده حس می کنند. گاهی این توده ها دردناک هستند و گاهی هیچ علامتی ندارند.
دلایل عمده روماتیسم زانو
همانطور که قبلاً گفتیم ، دلیل مشخصی برای این بیماری مشخص نشده ولی برخی ، موارد زیر را تاثیرگذار می دانند:
- سن : روماتیسم زانو معمولاً در افراد با سنین بین 40 تا 60 سال بروز می کند. تقریباً سه چهارم افراد مبتلا به این بیماری ، در کسانی اتفاق می افتد که هنوز بازنشسته نشده اند.
- جنسیت : روماتیسم در خانم ها ، دو تا سه برابر بیشتر از آقایان است.
- ژنتیک : روماتیسم مفصلی زانو ، بخاطر ترکیب عوامل ژنتیکی و محیطی مثل سیگار و رژیم غذایی تشدید می شود. هنوز ارتباط ژنتیکی مشخص نشده ولی متخصصان بر این باورند که وجود سابقه خانوادگی ، ریسک ابتلا به این بیماری را افزایش می دهد.
- وزن : کسانیکه اضافه وزن دارند ، بیشتر از آنهایی که تناسب اندام دارند ، در معرض ابتلا به روماتیسم زانو هستند. شاخص توده بدنی یا بی ام آی BMI ، مقیاسی برای محاسبه وزن است که از میانگین قد و وزن استفاده می کند. بعنوان مثال ، شاخص توده بدنی مناسب بین 18.5 تا 24.9 است.
- اگر بی ام آی شما زیر 18.5 باشد ، دچارکمبود وزن هستید
- اگر بی ام آی بین 18.5 تا 24.9 باشد ، شما دارای وزن مناسب و ایده آل هستید
- اگر شاخص توده بدنی بین 25 و 29.9 باشد ، شما دارای اضافه وزن هستید
- اگر بین 30 تا 39.9 باشد ، شما دچار چاقی شدید هستید
- سیگار : کشیدن سیگار ، بطور قابل توجهی خطر ابتلا و پیشرفت روماتیسم را افزایش می دهد.
- رژیم غذایی : طبق شواهد ، اگر گوشت قرمز زیاد بخورید و ویتامین سیC زیادی مصرف نکنید ، احتمال خطر ابتلا و پیشرفت روماتیسم زانو بیشتر می شود.
تشخیص روماتیسم زانو
جراح زانو با استفاده از سوابق پزشکی بیمار ، آزمایشات فیزیکی و تست های آزمایشگاهی می تواند روماتیسم را تشخیص دهد:
- سوابق پزشکی : متخصص ارتوپدی سوالاتی در مورد علائم و نشانه های مفصل از شما می پرسد ، مثل اینکه از چه زمانی شروع شد ، چقدر شدت یافت ، چه چیزی باعث بهبود یا وخیم تر شدن اوضاع شد و آیا کسی از اعضای خانواده دچار روماتیسم هست یا خیر.
- آزمایشات فیزیکی : جراح بدنبال علائمی در زانو می گردد ، مثل حساسیت به تماس یا فشار ، تورم ، گرما یا تحرکات محدود. همچنین ، وجود تب خفیف و برآمدگی های زیر پوست را می سنجد.
- آزمایش خون : آزمایش خون علائم التهابی را نشان می دهد ، نشانه هایی مثل ای اس آر ESR یا تست سرعت رسوب گلبول قرمز و سی آر پی CRP یا پروتئین واکنشی C. همچنین ، آزمایش های آر اف RF یا فاکتورهای روماتوئید ، آنتی بادی موجود در 80% از افراد دارای روماتیسم زانو یا سی سی پی CCP پپتیدی سیترولینه حلقوی را می سنجد.
- آزمایشات عکس برداری : از آنجاییکه اشعه ایکس می تواند به مفاصل آسیب برساند ، پزشک ها با استفاده از اشعه ایکس ، اسکن اولتراسوند یا ام آر آی MRI می توانند شدت تخریب استخوان و مفصل را تشخیص دهند. البته تصویربرداری در مراحل اولیه ، با آسیب کم استخوان شاید به تشخیص روماتیسم کمک نکند.
روش های درمانی روماتیسم زانو در تهران
در اوایل بیماری ، شاید پزشک داروهای غیر استروئیدی ضد التهابی یا کورتواستروئیدی ، مثل پردنیزون را برای تسکین التهاب تجویز کند. سپس داروهای ضد روماتیسمی اصلاح کننده بیماری توصیه می شوند. داروهای ضد روماتیسمی اصلاح کننده بیماری ، التهاب و علائم شدید روماتیسم را کاهش می دهند. مثلاً برخی از پزشک ها ، داروی متوتروکسات را توصیه می کنند که یکی از داروهای شیمی درمانی است. همچنین ، داروهای هیدروکسی کلروکین ، لِـفلونوماید و سولفاسالازین هم با توصیه پزشک قابل استفاده هستند. البته توجه داشته باشید ، حتماً طبق تجویز و توصیه جراح ارتوپدی اقدام به مصرف داروهای فوق الذکر کنید.
درمان جراحی روماتیسم زانو
کسانیکه به روماتیسم مزمن زانو مبتلا هستند و درمان دارویی کمکی به آنها نمی کند ، جراحی برای آنها توصیه می شود. با جراحی زانو ، درد کاهش می یابد و شکل مفصل اصلاح می شود یا قدرت حرکتی بازیابی می شود.
انواع جراحی روماتیسم زانو در تهران
- آرتروسکوپی : روش جراحی برای تشخیص و درمان روماتیسم است که در آن بافتهای التهابی سینویوم مفصل متورم را حذف می کنند. طی این جراحی با استفاده از آرتروسکوپ ، جراح می تواند مفصل آسیب دیده را ببیند و بعد آن بافتهای التهابی زاید را جدا کند.
- تعویض مفصل زانو : برخی از کسانیکه در تهران به روماتیسم زانو مبتلا هستند ، به جراحی تعویض مفصل نیاز دارند که آرتروپلاستی هم نام دارد. پس از انجام این عمل بیمار بایستی چندین روز در بیمارستان بستری شود و پس از چندروز توان حرکتی خود را باز می یابد. تعویض مفصل زانو 10 تا 20 سال ماندگاری دارد.
مدیریت روماتیسم زانو در خانه با همکاری پزشک
برای اطمینان از دریافت درمان پزشکی مناسب ، لازم است با پزشک خود همکاری نمایید. همچنین می‌توانید اقداماتی را انجام دهید تا این بیماری را مدیریت کرده و احساس درد و خستگی را کاهش دهید. اصولی همچون رژیم غذایی سالم، فعالیت ورزشی ، ترک سیگار و حفظ سلامت روان ، نکات کلیدی مهم در مدیریت روماتیسم زانو هستند.
- تغذیه سالم : رژیم غذایی متعادل و مغذی با مقادیر مناسب از هر گروه غذایی می‌تواند به بهبود سلامتی کمک کرده و وزن سالم را حفظ نماید.
- تحرک روزانه : حتی در صورت عدم امکان ورزش منظم ، سعی کنید تحرک داشتن را جزء برنامه روزانه‌تان کنید. از استخر و راه رفتن در آب غافل نشوید و در هر فرصتی که دارید پیاده روی کوتاهی انجام دهید.
- تعادل بین فعالیت و استراحت : تلاش برای حفظ فعالیت بدنی حتی در زمان‌های فعال بودن بیماری (RA) اهمیت دارد. اما استراحت نیز در زمان‌هایی که بیماری فعال است و مفاصل دردناک ، متورم یا سفت شده‌اند نیز حائز اهمیت است.
- درمان های حرارتی : استفاده از پدهای حرارتی یا حمام‌های گرم می‌تواند به تسکین مفاصل سفت و عضلات خسته کمک کند.
- استفاده از محصولات موضعی : کرم‌ها ، ژل‌ها یا چسب‌های موضعی ممکن است در کاهش درد مرتبط با روماتیسم زانو یا عضله مؤثر باشند. البته تزریقات داخل زانو از قبیل PRP و ژل نیز مفیدند.
- تکنیک های کاهش استرس : تکنیک‌های مانند مدیتیشن و کشیدن نفس عمیق می‌تواند به کاهش درد کمک کنند. همچنین ، ماساژ و طب فشاری نیز می‌توانند تأثیرگذار باشند.
- نگرش مثبت و حمایت اطرافیان : ایجاد یک شبکه از دوستان ، اعضای خانواده و همکاران که حمایت عاطفی ارائه می کنند ، می‌تواند بسیار مفید باشد. همچنین ، اختصاص زمان برای انجام فعالیت‌هایی که از انجام آنها لذت می‌برید نیز می‌تواند به بهبود خلق و خوی شما و کاهش درد کمک کند.
